Hoe gebruik je bronnen?

Schrijven

Hoe gebruik je bronnen?

Een belangrijk onderdeel van wetenschappelijk schrijven is bronvermelding. Als je duidelijk weergeeft waar je bepaalde standpunten of conclusies vandaan haalt, dan kan een geïnteresseerde lezer gemakkelijk verder onderzoek doen naar je onderwerp. Zo gaat de wetenschap vooruit. Er is niemand die alles kan gelezen hebben dat gepubliceerd is, maar via duidelijke bronvermelding helpen we elkaar mooi op weg.

Je verwijst naar een bron in je tekst als je ideeën of resultaten uit die bron vermeldt. Alle bronnen waarnaar je in je tekst hebt verwezen, worden op het einde nog eens opgelijst. Er bestaan vaste richtlijnen om naar bronnen te verwijzen in de tekst en op het einde in je referentielijst, zoals APA, IEEE, Harvard en Chicago. Afhankelijk van je opleiding en promotor kan dat verschillen.

Wees consistent
Zorg ervoor dat je verwijzingen consistent en uniform zijn. Kies één refereerstijl en houd je daar minutieus aan. Het enige wat je moet doen is aandachtig en zorgvuldig te werk gaan.

Wanneer verwijs je naar bronnen?

In elke zin waarin je iets schrijft dat je ergens gelezen hebt, moet je verwijzen naar de bron. Je kan een bron over meerdere zinnen aanhalen, maar zorg ervoor dat het duidelijk is. Je lezer mag niet gissen uit welke bron het ene en het andere komt.

Voorbeeld — Duidelijk refereren

In België zijn ten minste 200 microsoorten van Taraxacum officinale beschreven, al maken heel wat bronnen dit onderscheid niet meer door de vele kruisingen tussen de microsoorten (Karl,1980; Linné,2001).

In België zijn ten minste 200 microsoorten van Taraxacum officinale beschreven (Karl, 1980), al maken heel wat bronnen dit onderscheid niet meer door de vele kruisingen tussen de microsoorten (Linné, 2001).

Je verwijst niet naar een bron als je zelf zaken afleidt of iets concludeert. Elke zin waar geen bronvermelding in te vinden is, vertegenwoordigt dus jouw ideeën. Beargumenteer die dan ook voldoende.

Vermijd citaten en parafraseer
Het is jouw tekst. Dat wil zeggen dat het overgrote deel van je paper moet bestaan uit jouw woorden. Veel studenten maken de fout te veel letterlijke citaten uit artikels te halen. Het loont veel meer om in je eigen woorden te vertellen wat er gezegd wordt. Daarmee toon je aan dat je de bronnen niet alleen gelezen, maar ook begrepen hebt en kan plaatsen in je werk. Citaten breken bovendien de leesflow van de lezer, omdat het vaak om anderstalige quotes gaat in een anders Nederlandstalige tekst.

Probeer dus zoveel mogelijk te parafraseren. Met parafraseren wordt bedoeld dat je de inhoud van een bepaalde uitspraak of artikel in je eigen woorden formuleert. Als delen van de zin letterlijk uit het origineel komen, heb je alsnog aanhalingstekens nodig. Een vertaling uit het origineel telt niet als een parafrase.

Voorbeeld — Parafraseren

Hogewoning et al. (2012) schreef: “We show quantitatively that leaves acclimate their photosystem composition to their growth light spectrum and how this changes the wavelength dependence of the photosystem excitation balance and quantum yield for CO2 fixation. This also proves that combining different wavelengths can enhance quantum yields substantially.”. Souterrain (2015) onderzocht dit effect verder: “The co-irradiation with blue and red light enhances the quantum yield for CO2 fixation in the leaves of several varieties of Camelina sativa.”.

Nadat Hogewoning et al. (2012) aantoonde dat de samenstelling van de fotosystemen in bladeren golflengteafhankelijk is, ontwikkelde Souterrain (2015) verschillende huttentutvariëteiten met een hoge kwantumefficiëntie van de CO2-fixatie door co-irradiatie met blauw en rood licht.

Een citaat gebruik je alleen als het echt een kort en krachtig geformuleerde uitspraak is. Er zijn er zo niet veel. Wees dus zuinig. Citeer niet altijd een bron als je een definitie van iets zoekt. Probeer het concept zelf in woorden uiteen te zetten. Citaten met meer dan 40 woorden worden trouwens met een insprong en witregel in je tekst gezet.

Verwijs naar de primaire bron
Verwijs waar mogelijk naar de bron waarin een bevinding voor de eerste keer werd gepubliceerd. Vaak lees je in een bron informatie die eigenlijk niet door de auteurs van deze bron werd ontdekt, maar die de auteurs op hun beurt uit een andere, oorspronkelijke, bron haalden. Dit komt veel voor in inleidingen van artikels, in boeken en in review artikels. In dit geval noemen we de oorspronkelijke bron de primaire bron en de bron waar deze gebruikt werd de secundaire bron. Als je deze primaire bron zelf kan vinden en kan controleren wat hier staat, dan moet je deze primaire bron gebruiken en als jouw bron vermelden. Deze afspraak heeft twee redenen: 1) als een zin telkens opnieuw geparafraseerd wordt dan bestaat het risico dat de informatie beetje bij beetje vervormt totdat de oorspronkelijke betekenis verloren gaat en 2) de oorspronkelijke auteur wordt gewaardeerd voor zijn ontdekking. Soms is het echter niet mogelijk om de primaire bron zelf te raadplegen. In dit geval moet je in je bronvermelding duidelijk maken dat je een secundaire bron gebruikte. Hoe je dit precies moet doen, dat kan je lezen bij de richtlijnen van de door jou gekozen referentiestijl.

Voorbeeld — Secundaire bron citeren

De soortelijke warmtecapaciteit van deze stof bedraagt 564 kJ/kg/K (Yeo, 2022).

De soortelijke warmtecapaciteit van deze stof bedraagt 564 kJ/kg/K (D’Hael, 1985, geciteerd in Yeo, 2022).

Hoe verwijs je naar bronnen?

In het hoofddeel van je paper voeg je korte referenties toe waar je steunt op een andere bron. Op het einde van je paper verzamel je al die bronnen in een referentielijst.

Over de vorm van de referenties in de tekst en de referentielijst bestaan uiteenlopende, gedetailleerde stijlregels. Refereren lijkt wel boekhouden waarbij elke accountant er een ander systeem op nahoudt. Laat je daardoor echter niet afschrikken en houd de belangrijkste regel voor ogen: wees consistent! Correct verwijzen is niet het doel van een wetenschappelijk werk, maar wel een noodzakelijke voorwaarde.

De belangrijkste refereerstijlen voor bio-ingenieurs zijn de APA- en de IEEE-stijl. Die zien er zo uit:

	APA	IEEE
Referentie in de tekst	Er zijn vier absolute voorwaarden voor de vorming van löss: een stofbron, voldoende wind, een geschikte accumulatieplaats en voldoende tijd (Pye, 1995).	Er zijn vier absolute voorwaarden voor de vorming van löss: een stofbron, voldoende wind, een geschikte accumulatieplaats en voldoende tijd [1].
Referentielijst	Pye, K. (1995). The nature, origin and accumulation of loess. Quaternary Science Reviews, 14, nr. 7–8, pp. 653–667.	[1] K. Pye, “The nature, origin and accumulation of loess”, Quaternary Science Reviews, vol. 14, nr. 7–8, pp. 653–667, jan. 1995.

Vraag aan je promotor of begeleider welke stijl je moet hanteren. Hieronder kan je in ieder geval lezen hoe je deze stijlen gebruikt voor de meest voorkomende bronsoorten. Twijfel je of ben je op een niet-alledaagse bron gestoten, open dan je zoekmachine. Zowel over de APA- als de IEEE-stijl zijn lijvige overzichten geschreven.Welke specifieke stijl je ook toepast, er zijn een aantal algemene punten waar je zeker op moet letten.

Stel het niet uit
Probeer het opstellen van de referentielijst niet tot op het laatste moment uit te stellen. Houd goed bij wat je waar gelezen hebt en als je een bron gebruikt tijdens het schrijven, zet die bron dan ook meteen correct (en conform aan alle andere referenties) in je referentielijst. Dat bespaart je achteraf veel werk.

Automatiseer en kijk na
Gebruik gespecialiseerde software zoals EndNote, Mendeley en Zotero om schoonheidsfoutjes te voorkomen en het werk verlichten. Heel wat van deze pakketten kunnen trouwens BibTex-bestanden importeren en exporteren.

Al gebruik je een hulpmiddel, kijk steeds je volledige referentielijst na. Houd er ook rekening mee dat de APA- en IEEE-regels lichtjes anders zijn in het Nederlands dan in het Engels.

Houd het netjes en consistent
Je referentielijst moet niet alleen volledig zijn, maar ook consistent en netjes. Houd je aan één refereerstijl en zorg ervoor dat het overzichtelijk is. Vind je maar niet terug hoe je naar een bepaald type bron verwijst? Maak dan zelf een duidelijke keuze op basis van de info die je gevonden hebt en houd die stijl aan.

Overbodige referenties
Elke referentie in de tekst verwijst naar een bron in de referentielijst en omgekeerd. Zorg ervoor dat je geen bronnen opneemt waar je niet naar verwijst. Zulke bronnen horen thuis in een afzonderlijke bibliografie.

APA-stijl

De APA-stijl of het auteur-jaar-systeem is de meest toegepaste wetenschappelijke referentiestijl. De stijl legt zowel vast hoe je in je tekst naar een bron verwijst als hoe je die bron opneemt in de referentielijst achteraan je werk.

Hieronder vind je de belangrijkste principes van de APA-stijl en enkele voorbeelden die je helpen om deze stijl correct te gebruiken. Deze tips zijn los gebaseerd op Pollefliet, L. (2011). Schrijven: van verslag tot eindwerk: do’s & don’ts. Gent: Academia Press.

Referenties in de tekst

In de APA-stijl verwijs je naar een bron door achter een zin of een alinea “(Auteur, jaartal)” te zetten. Is de auteur onbekend, dan kan je ook “(Verkorte titel, jaartal)” gebruiken. Hoe dan ook, de combinatie die je kiest komt uiteraard overeen met een bron in de referentielijst.

Wil je de verwijzing in een vloeiende zin gebruiken, dan kan je als alternatief “Auteur (jaartal)” of “Verkorte titel (jaartal)” kiezen. Hoe dat er precies uitziet hangt dan af van van de hoeveelheid auteurs.

Heeft een bron een of twee auteurs, dan vermeld je hen allemaal in de tekst:

Geeraerts (1997) oppert dat de wetenschappelijke evolutie van meststofproductie doorheen de 19de eeuw getrapt verloopt.

De wetenschappelijke evolutie van meststofproductie doorheen de 10de eeuw gebeurde getrapt (Geeraerts, 1997).

Shen en Su (2011) hebben vastgesteld dat de kwikvervuiling de belangrijkste factor is in het ontwikkelingsproces.

De belangrijkste factor van dit ontwikkelingsproces is de kwikvervuiling (Shen en Su, 2011).

Heeft een bron meer drie of meer auteurs, dan vermeld je enkel de eerste auteur gevolgd door “et al.”. In de referentielijst moet je natuurlijk alle auteurs vermelden.

Trewani et al. (2018) waarschuwen voor de negatieve gevolgen van straling op het bioritme van micro-organismen.

Deze straling is vermoedelijk schadelijk voor het bioritme van verscheiden micro-organismen (Trewani et al., 2018).

Meerdere bronnen die dezelfde stelling ondersteunen, plaats je naast elkaar met een puntkomma:

King (2001) beschrijft hoe deze processen de vruchtbaarheid van de aardoppervlakte kunnen beïnvloeden (zie ook Berghe et al., 2017; March, 2012).

Deze processen beïnvloeden de vruchtbaarheid van het aardoppervlakte (Berghe et al., 2017; King, 2001; March, 2012).

Verwijs je naar meerdere artikels van dezelfde auteur (of een naamgenoot) uit hetzelfde jaar, dan voeg je letters toe achter het jaartal:

In zijn wonderjaar, verrichte Einstein onderzoek naar het foto-elektrisch effect, de Brownse beweging en de speciale relativiteitstheorie (Einstein 1905a, 1905b, 1905c).

Bij verzamelwerken wordt de naam van de auteur gebruikt en niet die van de redacteur of editor. Je bent met andere woorden op zoek naar de schrijver van het hoofdstuk of het artikel en niet naar de naam van de samensteller.

Sommige bronnen duiden geen auteurs aan. Kan je een instelling als de auteur van beschouwen, dan gebruik je die:

Uit gegevens van de overheid blijkt dat de wildgroei aan ecolabels verwarring scheppen bij de consument (Federale Overheidsdienst Economie, 2016).

Kan je noch een persoon noch een instelling aanduiden als auteur, dan val je terug op de titel van de bron of een afgekorte versie daarvan. Hoewel je hierbij heel wat vrijheid hebt, raden we je aan een ietwat logische en consistente keuze te maken. Een voorbeeld is het eerste zelfstandig naamwoord in de titel of de titel zonder lidwoorden, rangtelwoorden, enz.

Titel van de bron: Het tweede nationaal rapport naar de perceptie van ecolabels bij de gemiddelde consument. Referentie in de tekst: (Rapport, 2016)

Deze aanpak pas je ook toe voor normen, wetsartikelen en allerhande documenten zonder duidelijke auteurs. Naar een norm kun je bijvoorbeeld verwijzen aan de hand van zijn specificaties en het jaar:

(ISO 9001, 2015)

Alle regels hierboven kan je ook toepassen op digitale bronnen. Is de auteur van een website gekend, dan vermeld je die. Is de auteur onbekend, dan gebruik je een versie van de titel:

UGent (2020) verklaart in een online persbericht dat het Wikipedia-artikel over haar geschiedenis flagrante fouten bevat (Geschiedenis van de Universiteit Gent, 2020).

Ontbreekt het jaartal van een bron, dan schrijf je “z.j.” (zonder jaartal) of “s.d.” (sine dato), maar wees consistent:

De experimenten door Beketov (s.d.) vormen het startpunt van de aluminothermie.

Overgenomen tabellen en figuren pas je meestal aan aan de stijl van je eigen werk. Gebruik daarvoor de notatie “eigen bewerking van Auteur (jaar)”.

Volgorde van de referentielijst

Je referentielijst is alfabetisch geordend op basis van de namen van de auteurs en de verkorte titels. Horen bij een bepaalde auteur of titel meerdere werken, dan rangschik je ze chronologisch van oud naar nieuw. Heb je artikels geraadpleegd van een bepaalde auteur die soms alleen publiceert en andere keren samen met collega’s, dan komen eerst de individuele artikels en dan pas de gezamenlijke.

De laatste decennia zijn er heel wat nieuwe inzichten ontstaan over het verband tussen het roosteren van cacaobonen en de kwaliteit van chocolade. Zweefham (1996) toont aan dat roosteren bij lage temperatuur leidt tot een relatief complexe en aromatische smaak. Dit wordt impliciet bevestigd door Aardnoot (2001), die bij hoge temperatuur een intense en bittere, doch weinig complexe smaak bekomt.

Referentielijst

Aardnoot, Z. (2001). High roasting of cacao beens. Flavor magazine, 6, pp. 200-205.

Zweefham, A. (1996). Low roasting of cacao beens. Cacao research, 5, pp. 100-105.

Boeken en afzonderlijke publicaties

Wetenschappelijke artikels worden meestal niet afzonderlijk, maar in een tijdschrift of een boek gepubliceerd. Een artikel uit een tijdschrift neem je zo op in een referentielijst:

Auteurs. (jaar). Naam artikel. Titel tijdschrift, volume, pp. Pagina’s.

Erdman, P. (2019). Systems of Ecological Thinking: A Literature Review. Journal of Ecology, 5, pp. 459-474.

Is het tijdschrift een dag- of een maandblad, dan schrijf je respectievelijk (jaar, dag maand) of (jaar, maand) in plaats van (jaar). De pagina’s waarop het artikel voorkomt vermeld je achter “pp.”.

Met het volume van het tijdschrift is wat raars aan de hand. Sommige tijdschriften worden per jaargang genummerd, dat wil zeggen dat het paginanummer eens per jaar op 1 wordt gezet. Andere tijdschriften starten elk volume of nummer bij pagina 1. Wordt een tijdschrift per jaargang genummerd, dan neem je enkel de jaargang (cursief) op:

Auteurs. (jaar). Naam artikel. Titel tijdschrift, jaargang, pp. Pagina’s.

Chen, S. en Su, X. (2018). Glow in the Dark: Fluorescent Components in Scyliorhinus Retifer Skin. Biodiversity, 45, pp. 590-596.

Wordt een tijdschrift per volume of nummer genummerd, dan neem je ook het volume (cursief) en nummer (recht) op:

Auteurs. (jaar). Naam artikel. Titel tijdschrift, volume, nr. nummer pp. pagina’s.

Hoeste, N. en Honengaerts, C. (2020). Communicating Biosources: A Systems Approach. Biocommunication Journal, 13, nr. 3, pp. 133-139.

Merk op dat je bij een tijdschriftartikel de plaats en de uitgever niet hoeft te vermelden.

Bij een artikel uit een boek doe je dat wel. Meer nog, je geeft ook aan wie de redacteurs zijn en laat de gegevens van het boek voorafgaan door “In”:

Auteurs. (jaar). Naam artikel/hoofdstuk. In Redacteurs (Red.), Titel en ondertitel boek, pp. pagina’s. Plaats uitgave: naam uitgeverij.

Bep. A. en De Kok, B. (2016). New Digitalism in Genetics: Criticism and Ethics. In A. Koeman en F. Ballerini (Red.), A New Era for Genetics: Trends and Innovations, pp. 76-110. New York: Springer Nature Publishing.

Verder gelden alle regels voor boeken en afzonderlijke publicaties ook voor artikels uit tijdschriften of boeken.

Artikels uit tijdschriften en boeken